Traditioneel oud familierecept van Kouglof (Kougelhopf)
Kouglof is een zogenaamd oeroud recept, omdat het al eeuwenlang van generatie op generatie wordt doorgegeven binnen families en gemeenschappen in de Elzas en Midden-Europa, vaak mondeling of via familieoverlevering.

Dit betekent niet per se dat het een “geformaliseerd” recept is in moderne zin (met een officieel receptenboek of precieze publicatie), maar eerder dat het een relatief vaste vorm heeft die erkend en gerespecteerd wordt binnen een gemeenschap of regio. Men weet welke ingrediënten te gebruiken, welke belangrijke stappen te volgen zijn, en vaak ook welke specifieke handelingen of rituelen bij de bereiding horen.

In het geval van Kouglof betekent het dat het een oeroud recept is:

• Het wordt al enkele eeuwen doorgegeven, minstens sinds de 18e eeuw,

• De hoofdingrediënten (bloem, gist, boter, rozijnen, amandelen) en de vorm zijn constant,

• De bereidingswijze (gerezen deeg, fermentatie, bakken in een geribbelde vorm) is traditioneel en nauwelijks gewijzigd,

• Het maakt deel uit van een sterk herkenbaar culinair erfgoed (Elzas en aangrenzende regio’s).

Kort samengevat is een oeroud recept een traditioneel oud recept met duidelijke en stabiele basis, dat soms licht kan variëren per familie of streek — in tegenstelling tot een moderne “geformaliseerde” receptuur die strikt gestandaardiseerd en gedocumenteerd is.

Oorsprong en geschiedenis
Kouglof is een emblematisch gebak uit de Elzas, dat ook voorkomt in andere delen van Midden-Europa zoals het Zwarte Woud in Duitsland, Duits-sprekend Zwitserland, en delen van Oostenrijk en Bohemen. De naam komt van het Duitse “Kugelhopf”, wat letterlijk “bolvormige cake” betekent.

Dit zeer oude recept zou in de 18e eeuw in de Elzas zijn geïntroduceerd, waarschijnlijk door de Habsburgers of migranten uit Midden-Europa. De karakteristieke hoge, geribbelde kroonvorm van de cake komt van een traditionele aardewerken of metalen vorm.

De popularisering van Kouglof wordt vaak toegeschreven aan Sylvester Strauss, een Weense banketbakker uit de 19e eeuw die zich in Straatsburg vestigde. Geïnspireerd door de traditionele patisserie uit zijn geboorteland bracht hij het recept mee voor een gerezen, kroonvormige cake verrijkt met geweekte rozijnen en amandelen. Dit recept, al bekend in Duitstalige gebieden, werd lokaal aangepast met streekproducten in de Elzas.

Belangrijk is dat dit verhaal vooral berust op mondelinge traditie en dat er geen formeel bewijs is voor het bestaan van Sylvester Strauss. Toch is zijn naam een symbool geworden voor de culturele ontmoeting tussen Weense en Elzasser gastronomie.

Een oude joodse traditie?
Verschillende historici en specialisten stellen dat Kouglof zijn oorsprong vindt in de joodse traditie van Midden-Europa, met name binnen Asjkenazische gemeenschappen. De vorm, ingrediënten (rozijnen, amandelen, boter, suiker) en bereidingswijze lijken op andere gerezen broden en cakes die worden gegeten tijdens joodse feesten, zoals challah.

Joodse families in de Elzas en omliggende regio’s zouden dit gebak hebben gemaakt voor de sabbat of grote feestdagen zoals Pesach of Rosj Hasjana, als symbool voor zoetheid van het leven, voorspoed en zegen.

Deze oorsprong verklaart deels de geografische verspreiding van Kouglof en de acceptatie ervan in de Elzasser keuken. Het symboliseert ook de rijke culturele en culinaire uitwisseling in deze multiculturele regio.

Ingrediënten (voor een vorm van 22 cm)

• 500 g tarwebloem

• 200 ml lauwwarme melk

• 100 g ongezouten boter, zacht gemaakt

• 100 g suiker

• 3 hele eieren

• 20 g verse bakkersgist (of 7 g droge gist)

• 100 g rozijnen (12 uur geweekt in rum of kirsch)

• 50 g hele amandelen (voor op de bodem van de vorm)

• Een snufje zout

• Poedersuiker (om te bestrooien)

Uitgebreide bereidingswijze

1. Activeren van de gist en deeg voorbereiden
   Los de gist op in de lauwwarme melk (ongeveer 35 °C) met een lepel suiker. Laat 10 minuten schuimen.
   Zeef de bloem met een snufje zout, voeg suiker toe in een kom.
   Maak een kuiltje, breek de eieren erin en begin te mengen.
   Giet geleidelijk de melk met gist erbij terwijl je kneedt.
   Voeg de zachte boter toe en kneed 15 minuten tot een soepel en glad deeg.
   Bedek met een schone doek en laat 1,5 tot 2 uur rijzen op een warme plaats tot het deeg verdubbeld is.

2. Voorbereiding van de vorm en positionering
   Kies een traditionele Kouglof-vorm van aardewerk of geribbeld metaal, hoog (ongeveer 22 cm diameter).
   Boter de binnenkant goed in, vooral in de ribbels, voor makkelijke lossing.
   Leg in elke ribbel op de bodem een hele amandel; dit is traditioneel en zorgt voor een knapperige toets.
   Plaats de vorm op een rooster of bakplaat voor gelijkmatige warmteverdeling.

3. Rozijnen toevoegen en in de vorm doen
   Ontlucht het deeg, meng de met bloem bestoven rozijnen erdoor.
   Giet het deeg gelijkmatig in de vorm, druk niet aan, zodat het vrij kan rijzen.
   Dek af met een doek en laat 45 minuten tot 1 uur rijzen.

4. Bakken
   Verwarm de oven voor op 180 °C (stand 6).
   Bak de vorm met de opening naar boven, als een gewone cakevorm.
   Bak 40 tot 50 minuten tot de cake goudbruin en goed gerezen is.
   Controleer de gaarheid met een mes; deze moet er droog uitkomen.

5. Lossen en afwerken
   Laat 10 minuten afkoelen.
   Keer voorzichtig de vorm om om de Kouglof eruit te halen; de opening zit nu onderaan en de mooie geribbelde vorm komt tevoorschijn.
   Leg de Kouglof op een rooster om volledig af te koelen.
   Bestrooi rijkelijk met poedersuiker voor het serveren.

Symboliek en gebruik
Vandaag de dag is Kouglof een feestelijk gebak, symbool van eenheid, delen en traditie. Het recept heeft eeuwen doorstaan en herinnert aan de culturele uitwisselingen tussen de Elzas, Midden-Europa en joodse tradities.
Rozijnen en amandelen symboliseren zoetheid en voorspoed, terwijl het gerezen deeg en de kroonvorm de eenheid en familiebanden vertegenwoordigen.